نجات گوگل از خطر تجزیه با رأیی تاریخی در جنگ بزرگ حقوقی!

در یک تصمیم‌گیری کلیدی که می‌تواند ساختار بازار جستجوی آنلاین را تغییر دهد، قاضی دادگاه فدرال ایالات متحده، آمیت مهتا، پس از پنج سال دادرسی در پرونده ضدانحصار علیه گوگل، حکمی صادر کرد که تعادلی میان حفظ دارایی‌های اصلی شرکت و تقویت رقابت ایجاد می‌کند.

به گزارش رسانه حقوقی حرف، بر اساس این حکم که در سپتامبر ۲۰۲۵ اعلام شد، گوگل مجاز به نگهداری مرورگر کروم (Chrome) و سیستم‌عامل اندروید (Android) است، اما ملزم به اشتراک‌گذاری بخشی از داده‌های جستجو با رقباخواهد شد. همچنین، توافق درآمدی گوگل با اپل برای پیش‌فرض بودن موتور جستجوی گوگل در دستگاه‌های اپل ادامه می‌یابد، هرچند قراردادهای کاملاً انحصاری ممنوع خواهد شد. این حکم، که از سوی وزارت دادگستری ایالات متحده (Department of Justice) به عنوان گامی مهم در بازگرداندن رقابت توصیف شده، نشان‌دهنده رویکردی محتاطانه در برابر پیشرفت‌های هوش مصنوعی است.

این تصمیم از تجزیه ساختاری گوگل جلوگیری کرد و بر راه‌حل‌های رفتاری مانند اشتراک‌گذاری داده‌ها تمرکز دارد. سهام آلفابت (شرکت مادر گوگل) پس از اعلام حکم حدود ۷ درصد افزایش یافت، که نشان‌دهنده استقبال بازار از این رویکرد ملایم است. در ادامه، زمینه تاریخی، جزئیات حکم، تحلیل حقوقی، تأثیرات اقتصادی و واکنش‌ها بررسی می‌شود.

زمینه تاریخی پرونده ضدانحصار گوگل

پرونده ضدانحصار علیه گوگلاز سال ۲۰۲۰ آغاز شد، زمانی که وزارت دادگستری ایالات متحده گوگل را به نقض قوانین ضدانحصار متهم کرد. اتهامات بر پایه سلطه گوگل بر بازار جستجوی آنلاین و تبلیغات دیجیتال بود. در اوت ۲۰۲۴، قاضی مهتا حکم داد که گوگل انحصار غیرقانونی دارد، که نقض بخش ۲ قانون شرمن (Sherman Act) محسوب می‌شود. دادرسی شامل بررسی قراردادهای میلیارد دلاری گوگل با شرکت‌هایی مانند اپل، سامسونگ و موتورولا بود، که گوگل را به عنوان موتور جستجوی پیش‌فرض قرار می‌داد. برای نمونه، در سال ۲۰۲۱، گوگل بیش از ۲۶ میلیارد دلار برای چنین قراردادهایی هزینه کرد.

وزارت دادگستری خواستار فروش اجباری کروم و اندروید بود، اما گوگل پیشنهادهای ملایم‌تری مانند کاهش محدودیت‌های قراردادی ارائه داد. این پرونده بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر برای مهار غول‌های فناوری مانند متا، آمازون و اپل است. قاضی مهتا ( Amit Mehta ) در حکم خود به تغییرات سریع بازار اشاره کرد و گفت: «دادگاه باید به آینده بنگرد، که کاری دشوار است.» او بر نقش هوش مصنوعی، مانند شرکت اوپن‌ای‌آی (OpenAI) و ابزار چت‌جی‌پی‌تی (ChatGPT)، تأکید کرد که می‌توانند سلطه گوگل را چالش بکشند.

جزئیات حکم دادگاه: محدودیت‌ها و آزادی‌ها

حکم قاضی مهتا ترکیبی از آزادی‌ها و محدودیت‌هاست. گوگل از مجازات‌های شدید رهایی یافت:

• حفظ کروم و اندروید: گوگل مجبور به فروش مرورگر کروم یا سیستم‌عامل اندروید نیست، زیرا قاضی این اقدام را نامتناسب و زیان‌باربرای مصرف‌کنندگان دانست.
• ادامه توافق با اپل: پرداخت‌های سالانه گوگل به اپل (حدود ۲۰ میلیارد دلار) برای پیش‌فرض بودن در مرورگر سافاری (Safari) ادامه می‌یابد، اما قراردادها باید سالانه مذاکره شوند و انحصاری نباشند.

در مقابل، محدودیت‌های جدیدی اعمال شد:

• اشتراک‌گذاری داده‌های جستجو: گوگل باید داده‌های شاخص جستجو و تعاملات کاربران (داده‌های غیرتبلیغاتی) را بر اساس شرایط تجاری عادلانه با رقبا به اشتراک بگذارد، تا موتورهای جستجوی هوش مصنوعی تقویت شوند.
• منع قراردادهای انحصاری: گوگل از قراردادهایی که تولیدکنندگان دستگاه را مجبور به پیش‌فرض کردن محصولات گوگل (مانند جستجو، کروم، دستیار گوگل یا جمینی) می‌کند، منع شده است. این به شرکت‌هایی مانند سامسونگ اجازه می‌دهد گزینه‌های رقبا را پیش‌بارگذاری کنند.

حکم نهایی تا سپتامبر ۲۰۲۵ تنظیم می‌شود و گوگل اعلام کرده به آن اعتراض خواهد کرد، که ممکن است اجرا را سال‌ها به تأخیر بیندازد.

تحلیل حقوقی: تعادل میان رقابت و نوآوری

از دیدگاه حقوقی، این حکم نمونه‌ای از رویکرد محتاطانه دادگاه‌ها در برابر فناوری‌های نوین است. قاضی مهتا با تأکید بر «تواضع» در پیش‌بینی آینده، از مداخلات ساختاری اجتناب کرد و بر درمان‌های رفتاری تمرکز نمود. اشتراک‌گذاری داده‌ها می‌تواند رقابت را احیا کند، اما گوگل طی بیانیه‌ای رسمیدر واکنش به این حکم نگرانی‌هایی در مورد حریم خصوصی کاربران مطرح کرده و هشدار داده که این امر ممکن است به افشای فناوری‌های کلیدی منجر شود.

در چارچوب قوانین ضدانحصار ایالات متحده، این تصمیم تعادلی میان جلوگیری از انحصار و حفظ نوآوری ایجاد می‌کند. کارشناسان مانند ویلیام کوواچیچ از دانشگاه جورج واشنگتن معتقدند حکم برای پذیرش در دیوان عالی طراحی شده است. منتقدان مانند تیم وو (Tim Wu) آن را «نرم» می‌دانند و می‌گویند بدون تضمین‌های فنی برای حذف شناسایی‌پذیری داده‌ها (deidentification)، ممکن است ناکافی باشد.

این پرونده می‌تواند الگویی برای موارد مشابه باشد، به ویژه با توجه به نقش هوش مصنوعی که قاضی آن را «شگفت‌انگیز» توصیف کرد.

تأثیرات بر صنعت فناوری و اقتصاد

این حکم تأثیرات گسترده‌ای بر صنعت دارد. برای گوگل، حفظ کروم و اندروید ثبات می‌آورد، اما اشتراک‌گذاری داده‌ها می‌تواند رقبایی مانند اوپن‌ای‌آی را تقویت کند. تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند تأثیر فوری محدود باشد، اما مصرف‌کنندگان در بلندمدت گزینه‌های جستجوی متنوع‌تری خواهند داشت.

برای اپل، ادامه توافق سودآور است و سهام آن ۴ درصد افزایش یافت. شرکت‌هایی مانند سامسونگ آزادی بیشتری برای همکاری با رقبا دارند. در سطح کلان، این حکم می‌تواند سلطه گوگل در تبلیغات آنلاین را کاهش دهد و بازار را برای نوآوران باز کند. با این حال، گوگل هنوز با پرونده دیگری در مورد انحصار تبلیغات روبرو است.

پیامدهای کلیدی شامل شناسایی داده‌ها به عنوان منبع رقابتی، تعامل حریم خصوصی و رقابت، و الگو برای مقررات منطقه‌ای است.

واکنش‌ها: از رضایت گوگل تا انتقاد رقبا

گوگل در بیانیه خود این حکم را پیروزی نسبی دانست و گفت: «دادگاه تشخیص داد که تجزیه ما به مصرف‌کنندگان آسیب می‌زند.» اما نسبت به اشتراک‌گذاری داده‌ها و تأثیر بر حریم خصوصی ابراز نگرانی کرد. وزارت دادگستری آن را گامی به جلو خواند، اما بررسی فرجام‌خواهی را در دستور کار دارد.

رقبایی مانند موتور جستجوگر داک‌داک‌گو (DuckDuckGo) که رعایت حریم خصوصی کاربران را مزیت اصلی خود می‌دانند، حکم را ناکافی دانسته و بر این باور هستند که گوگل همچنان منابع غالب را دارد. تحلیل‌گران مانند دیپاک ماتیوانان تأثیر بر مصرف‌کنندگان را تدریجی می‌دانند.

نتیجه‌گیری: آینده رقابت در عصر هوش مصنوعی و درس‌هایی برای ایران

این حکم نقطه عطفی در قوانین ضدانحصار است که تعادلی میان نوآوری و رقابت ایجاد می‌کند. پیام آن روشن: غول‌های فناوری باید داده‌ها را برای رقابت عادلانه به اشتراک بگذارند، اما با مکانیسم‌های حفاظتی قوی. برای کاربران عادی، این می‌تواند گزینه‌های بهتر و حفظ حریم خصوصی به همراه آورد.

برای ناظران و حقوقدانان ایرانی، این پرونده نمونه‌ای از دشواری انتخاب میان راه‌حل‌های ساختاری و رفتاری است. لذا به فعالان حوزه فناوری ایرانی توصیه می‌شود الزامات اشتراک‌گذاری داده‌ها با چارچوب‌های فنی-حقوقی شفاف، استانداردهای حذف شناسایی‌پذیری و نظارت همراه شود تا از حقوق کاربران به شکل مناسب‌تری محافظت شود.